Żabienice – rośliny dla każdego

Żabienica amazońska (Echinodorus amazonicus) to masowo uprawiana roślina już w pierwszej połowie XX w. Akwaryści nadali jej miano „amazonki”, którym później określano przez jakiś czas wszystkie gatunki żabienic. Roślina ta pochodzi z brazylijskiej części Amazonii. Preferuje wolno płynące rzeki oraz płytkie wody stojące. Jej jasnozielone liście mogą osiągać nawet do 40 cm długości, przy czym ok. 10 cm przypada na krótki ogonek liściowy. Końcówki liści są w charakterystyczny sposób wygięte, zaś na blaszkach liściowych widnieją wyraźne, przeświecające linie. Można również dostrzec na nich po pięć nerwów. Żabienica amazońska przy dostatecznej ilości światła dość łatwo zakwita, wytwarzając białe, dość duże kwiaty skupione w okółkowych kwiatostanach. Możliwe jest wtedy jej rozmnożenie generatywne (z nasion). Wegetatywnie rozmnaża się, wytwarzając liczne młode rośliny na zanurzonych pędach kwiatostanowych.

O niegdysiejszej popularności „amazonki” wśród akwarystów zdecydowały dwa czynniki: znaczne walory dekoracyjne tej rośliny oraz stosunkowa łatwość jej uprawy. W zasadzie jedynym, czego wymaga jest bowiem silne oświetlenie połączone z odpowiednio żyznym podłożem (na zbyt ubogim podłożu nie osiąga ona właściwych sobie rozmiarów). Dawniej rozwiązywano ten problem, oświetlając ją zwykłymi żarówkami oraz wkładając pod jej korzenie kulki wykonane z suszonej na słońcu gliny. Obecnie mamy do dyspozycji nowoczesne świetlówki dla roślin (nie wspominając
o lampach metalohalogenkowych) oraz całą gamę podłoży organicznych. Żabienica amazońska doskonale rośnie również na zwykłej ziemi ogrodowej stosowanej jako podkład w zbiornikach typu low-tech. Można wreszcie posłużyć się nawożeniem punktowym, umieszczając w żwirze pod rośliną kulki, tabletki lub pałeczki nawozowe. Grubość warstwy podłoża powinna być nie mniejsza niż 8,
a najlepiej 10 cm. Żabienicę tę można sadzić również w niewielkich doniczkach wypełnionych żyznym podłożem i zamaskowanych wśród elementów dekoracyjnych zbiornika. Jest to dobre rozwiązanie zwłaszcza dla osób lubiących częste „przemeblowania” w akwarium, bowiem gatunek ten – jak zresztą większość żabienic – nie najlepiej znosi wyrywanie i przesadzanie – zanim „przyjmie się” w nowym miejscu zawsze musi upłynąć sporo czasu. Zastosowanie doniczek skutecznie eliminuje ten problem. Roślina ta ma szeroki zakres tolerancji co do temperatury wody (choć najlepiej czuje się w przedziale od 24 do 28°C) oraz jej twardości. Natomiast zdecydowanie nie lubi wody kwaśnej. Jej pH powinno wynosić co najmniej 7,2. Częste niepowodzenia w uprawie tej żabienicy są spowodowane właśnie próbami utrzymania jej w zdecydowanie kwaśnym środowisku.
Żabienica amazońska potrafi być niebywale efektowna i dekoracyjna. Jeżeli zapewnimy jej odpowiednie warunki, potrafi wytworzyć nawet kilkadziesiąt pięknych, dekoracyjnych liści o imponujących rozmiarach. Taka „kula zieleni” wymaga odpowiednio dużo miejsca, dlatego najlepiej prezentuje się wyłącznie w dużych i wysokich zbiornikach. Z reguły umieszcza się ją nieco z tyłu tak, aby stanowiła jeden z głównych punktów przyciągających wzrok obserwatora (wg stosowanej niegdyś szkoły w celu prawidłowego rozplanowania położenia roślin na powierzchni dna należało narysować dwie linie poziome i dwie linie pionowe dzielące długość i szerokość zbiornika na trzy równe części – idealnym miejscem do posadzenia rośliny takiej jak żabienica amazońska było któreś z dwóch przecięć tych linii leżących bliżej tylnej ścianki akwarium). Należy sadzić ją wyłącznie pojedynczo, zawsze pamiętając o pozostawieniu w jej pobliżu wystarczająco dużo miejsca dla jej szybko powiększających się rozmiarów.

Kolejnym z „klasycznych”, uprawianych w ogrodach botanicznych i akwariach już od wielu dziesiątków lat gatunków żabienic jest żabienica pozioma (Echinodorus horizontalis). Roślina ta zamieszkuje dorzecze Amazonki wzdłuż całej długości tej rzeki od Peru i Kolumbii po wschodnie wybrzeże Brazylii. Jest typowym gatunkiem błotnym porastającym płycizny, bagna, rozlewiska i brzegi rzek, a w okresie pory deszczowej rosnącym całkowicie pod wodą. Wytwarza okazałe liście dochodzące do 40 cm długości składające się z owalnych lub sercowatych blaszek osadzonych na dość długich ogonkach. Cechą charakterystyczną rośliny, od której zresztą pochodzi jej nazwa, jest sposób osadzenia blaszek liściowych na ogonkach – wyrastają one pod kątem zbliżonym do 90º w rezultacie czego przyjmują niemal poziome położenie. Kolejną cechą charakterystyczną są ostre zakończenia liści. Liście za młodu mogą być brązowawe, z wiekiem nabierają głębokiej, zielonej barwy. Żabienica ta rozmnaża się, podobnie jak gatunek poprzedni, wegetatywnie, wytwarzając rośliny potomne na okazałych, podwodnych pędach kwiatostanowych  i, rzadziej, z nasion. Jej kwiaty osadzone są po 3-6 szt. w regularnych okółkach. Mają białą barwę.

Podstawową „sztuką” w uprawie żabienicy poziomej jest właściwe dobranie ilości światła
w akwarium. Wymaga ona dość silnego oświetlenia, jednak bez przesady, bowiem wtedy jej liście pokrywają się zielonymi plamami. Z kolei gdy światła jest zbyt mało, rośnie powoli i nie osiąga zadowalających rozmiarów. Z tego samego powodu źle rośnie pod okapem innych roślin. Podobnie jak gatunkowi poprzedniemu należy zapewnić jej grubą warstwę dość żyznego podłoża. Najlepiej rozwija się w ciepłej wodzie
o temperaturze 25-29°C. Twardość wody ma mniejsze znaczenie, ale ważne jest, aby jej pH było nie niższe niż 7,0 (w kwaśnej wodzie, podobnie jak E. amazonicus, żabienica ta rośnie słabo).

Starannie pielęgnowana żabienica pozioma prezentuje się w akwarium niebywale dekoracyjnie. Ma podobne zastosowanie jak poprzedni gatunek, ale – ze względu na sposób usytuowania jej blaszek liściowych – osiąga mniejszą wysokość i dobrze nadaje się do sadzenia
z tyłu obszernych, ale niezbyt wysokich zbiorników lub w środkowej części wyższych akwariów na tle innych, posadzonych z tyłu roślin. Sadzimy ją wyłącznie pojedynczo – wokół niej należy zapewnić dużo wolnego miejsca, bowiem bardzo rozrasta się na boki, tworząc zieloną kępę o średnicy nawet 50 cm. Bardzo dobrze rośnie także w częściowym wynurzeniu w warunkach paludaryjnych – jej liście przyjmują wtedy nieco odmienny wygląd, chętniej również kwitnie.

A teraz nieco rzadziej spotykany w akwariach gatunek – żabienica Andrieuksa (Echinodorus andrieuxii) znana również jako Echinodorus ellipticus. Roślina ta pochodzi z północnej części Ameryki Łacińskiej: należy do najpospolitszych gatunków błotnych rosnących w Meksyku, Gwatemali, Hondurasie i Nikaragui. Występuje również, choć mniej licznie, w północnej części Brazylii. Jest okazałą rośliną dorastającą do kilkudziesięciu centymetrów wysokości. Jej wygląd bywa dość zmienny – w zależności od intensywności oświetlenia występują bowiem znaczne różnice w proporcji długości blaszek i ogonków liściowych. W słabym oświetleniu ogonki są bardzo długie, zaś osadzone na ich końcach eliptyczne blaszki nie przekraczają 10 cm długości. Gdy światła jest dużo, blaszki liściowe ulegają wydłużeniu. U niektórych, wyjątkowo dekoracyjnych form (niestety, rzadko spotykanych w akwariach) ogonki liściowe bywają skrócone do minimum. Blaszki liściowe za młodu są ciemnoczerwone, z wiekiem przyjmując zielone ubarwienie. W wyjątkowo korzystnych warunkach (paludarium) roślina zakwita, wytwarzając długie na ponad metr pędy kwiatostanowe. Rozmnaża się ją zarówno z nasion, jak i wegetatywnie za pomocą roślin potomnych tworzących się na pędach kwiatostanowych.

Gatunek ten najlepiej rośnie przy silnym oświetleniu
i w żyznym podłożu, ale zadowalająco rozwija się też
w półcieniu i w zwykłym piasku lub żwirze. Nie ma przy tym większych wymagań co do parametrów wody. Najkorzystniej prezentuje się posadzony pojedynczo
w tylnej części wyższych zbiorników.

Posiadaczom naprawdę dużych i wysokich akwariów, w tym zbiorników otwartych, polecić można żabienicę sercolistną (Echinodorus cordifolius). Zamieszkuje ona bagna i rozlewiska południowo-wschodniej części Ameryki Północnej, sporadycznie bywa spotykana również w Wenezueli. Jej liście osiągają imponującą wysokość do 70 cm, przy czym ogonek liściowy jest
z reguły kilkakrotnie dłuższy od blaszki. Ta ostatnia – zgodnie z nazwą – ma kształt sercowaty i osiąga do 20 cm długości i 15 cm szerokości, zwłaszcza gdy wyrasta ponad wodę. W warunkach submersyjnych jest z reguły nieco mniejsza. Ma barwę jasnozieloną z widocznymi na tym tle czerwonobrązowymi plamami. Roślina ta stosunkowo łatwo zakwita, wytwarzając pędy kwiatostanowe pokryte dużymi (do 2,5 cm średnicy) białymi kwiatami. Rozmnaża się wegetatywnie przez tworzące się na pędach kwiatostanowych rozmnóżki lub generatywnie – z nasion (i to stosunkowo łatwo – zebrane z pędów kwiatostanowych owoce należy wysuszyć, a po ok. 2-3 miesiącach wysiać znajdujące się w nich nasiona do płytkiego zbiornika
z piaszczystym podłożem).

Ta okazała żabienica tworzy potężne systemy korzeniowe i wymaga grubej warstwy podłoża. Dobrze rośnie również w doniczkach. Najszybciej rozwija się, gdy podłoże jest bardzo żyzne, zaś oświetlenie stosunkowo silne. Jednak w takich warunkach błyskawicznie wyrasta nad wodę, co nie zawsze jest pożądane. Chcąc „utrzymać” ją pod wodą najlepiej więc zastosować ubogie podłoże i ograniczać oświetlenie (zarówno jego intensywność, jak i długość czasu oświetlania). Żabienica ta najlepiej rośnie w wodzie temperaturze 22-25°C, twardości do 15°dGH i pH zbliżonym do 7,0.

Żabienicę tą należy sadzić pojedynczo bliżej tylnej części wysokich zbiorników tak, aby swą wielkością przyciągała wzrok obserwatora. W sprzedaży spotyka się kilka odmian tej rośliny różniących się od siebie kształtem i ubarwieniem liści. Są to m.in.: E. cordifolius „Gelb” o bardzo dużych i lekko żółtawych blaszkach liściowych, E, cordifolius „Mini” o znacznie krótszych (do 25 cm) liściach z wydłużonymi blaszkami (odmiana ta dobrze nadaje się również do mniejszych zbiorników) oraz E. cordifolius „Singapur” o blaszkach liściowych osadzonych na ogonkach pod kątem zbliżonym do 90° (podobnie jak u żabienicy poziomej). Wszystkie odmiany mają mniej więcej podobne wymagania i doskonale prezentują się w akwarium.

Na zakończenie zajmijmy się dwoma bardzo nietypowymi gatunkami żabienic. Pierwszy z nich tożabienica szerokolistna (Echinodorus latifolius) przez bardzo długi czas zwana błędnie „Echinodorus magdalensis”. Jej nietypowość związana jest zarówno z wyglądem rośliny, jak
i z miejscem jej występowania. Powszechnie uważa się bowiem, że przedstawicielki rodzaju Echinodorus zamieszkują wyłącznie kontynent amerykański. Tymczasem żabienica szerokolistna spotykana jest zarówno w Ameryce Środkowej oraz w północnej części Ameryki Południowej (Wenezuela, Gujana), jak i na Jamajce oraz w zachodniej części Indii (czyli w Azji). Kształtem znacznie odbiega ona od większości innych żabienic – ma pokrój trawiasty i przypomina raczej strzałki z rodzaju Sagittaria. Kształt i rozmiar jej liści są niebywale zmienne i zależą głównie od czasu i intensywności oświetlenia. Co ciekawe, nie powinno być ono zbyt silne, zaś czas oświetlania zbiornika nie powinien przekraczać 10 godzin na dobę. Wówczas liście tej pięknej rośliny dochodzą do 25 cm długości i 15 mm szerokości. Są wstęgowate, bezogonkowe, najszersze w swej środkowej części i zwężające się przy szyi korzeniowej oraz na końcu. Przy dłuższym i silniejszym oświetleniu żabienica ta karłowacieje, a jej liście nie przekraczają 10 cm długości i 5 mm szerokości.
W korzystnych dla niej warunkach roślina zakwita, wytwarzając niezbyt długi pęd kwiatostanowy. Możliwe jest jej rozmnażanie z nasion, ale znacznie szybciej rozmnaża się wegetatywnie, tworząc liczne podziemne rozłogi, na których masowo wyrastają rośliny potomne.

Do szybkiego wzrostu i intensywnego rozmnażania żabienica ta wymaga żyznego podłoża oraz dużej ilości substancji odżywczych w wodzie. Doskonale rozwija się na podłożach organicznych
w typowych zbiornikach holenderskich oraz japońskich, burząc tym samym mit o całkowitej nieprzydatności żabienic do tego rodzaju akwariów. Najlepiej czuje się w wodzie o temperaturze 25-28°C, ale dobrze znosi przejściowe spadki nawet do 15ºC. Pozostałe parametry wody mają mniejsze znacznie.

Gatunek ten ma uniwersalne zastosowanie. W słabiej oświetlonych mniejszych akwariach można sadzić go w tylnej części, gdzie tworzy z czasem zwarte zielone tło. W większych i również niezbyt silnie oświetlonych zbiornikach idealnie nadaje się do części środkowej. Z kolei w silnie oświetlonych akwariach jego skarlała firma wspaniale prezentuje się z przodu, gdzie tworzy oryginalne, zwarte trawniki.

Ostatnim gatunkiem, jaki chcielibyśmy Państwu zaprezentować jest żabienica delikatna (Echinodorus tenellus) – najmniejszy i chyba najbardziej nietypowy przedstawiciel rodzaju Echinodorus. Swym zasięgiem obejmuje Amerykę Południową i Środkową, aż po południową część Stanów Zjednoczonych. Podobnie jak gatunek poprzedni przypomina pokrojem trawę, ale jest od niego znacznie mniejsza. Długość liści rzadko przekracza 7 cm, zaś ich szerokość wynosi zaledwie ok. 2 mm. Są one żywo zielone, proste lub lekko szablasto wygięte. Mają kształt równowąski lub nieznacznie eliptyczny. Są pozbawione ogonków lub też te ostatnie bywają na tyle krótkie, że praktycznie się ich nie zauważa. W warunkach paludaryjnych, rosnąc nad wodą, roślina wytwarza znacznie dłuższe liście (do 20 cm długości), może też zakwitać, tworząc pędy kwiatostanowe mniej więcej dwukrotnie dłuższe od liści ze skupionymi w okółkach kwiatami. W akwariach rozmnaża się wegetatywnie poprzez szybko tworzące się podziemne rozłogi.

Żabienica delikatna wymaga silnego oświetlenia i obfitego nawożenia podłoża oraz wody. Świetnie rozwija się na typowych podłożach organicznych. Temperatura
w zbiorniku powinna zawierać się w przedziale 22-28°C. Wskazane jest, aby woda miała odczyn lekko kwaśny do obojętnego. Roślina jest bardzo wrażliwa na nadmierne zanieczyszczenie podłoża. Z tego powodu wymaga regularnego odmulania dna.
W przeciwnym razie często przestaje rosnąć, żółknie i stopniowo obumiera. Adekwatnie do swej nazwy jest też dość delikatna: nie znosi obecności ryb żerujących w podłożu oraz zbyt częstego przesadzania. Z reguły musi upłynąć dość dużo czasu zanim „przyjmie się” w nowym miejscu.

Żabienica delikatna doskonale nadaje się do obsadzania przedniej części akwarium.
W korzystnych warunkach bardzo szybko tworzy gęste i niebywale dekoracyjne „trawniczki”. Wspaniale prezentuje się w zbiornikach holenderskich i japońskich. Z racji na niewielkie rozmiary świetnie nadaje się również do tak popularnych obecnie nanoakwariów i krewetkariów.

Mamy nadzieję, że – na podstawie zaprezentowanych wybiórczo kilkunastu gatunków
z przebogatego rodzaju Echinodorus – udało nam się przekonać Szanownych Czytelników do walorów dekoracyjnych, wszechstronności zastosowania i użyteczności w akwariach tych pięknych
i chyba trochę niedocenianych dzisiaj roślin. Dzięki ich umiejętnemu doborowi można obsadzić nimi praktycznie każdy rodzaj zbiornika, tworząc w nim arcyciekawe efekty dekoracyjne. I chyba już nikt – widząc jak wspaniale prezentują się w odpowiednich dla nich warunkach – nie nazwie ich wtedy „bezużytecznymi chwastami”.

Opublikowano w Magazynie Akwarium nr 8/2011 (109)